Dyrektywa CSRD, Raportowanie ESG, standard ESRS

ESG jako podstawa raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju ESG (ang. Environmental, Social and Corporate Governance) dotyka obszarów związanych z ochroną środowiska naturalnego,odpowiedzialnością społeczną i ładem korporacyjnym.

Najnowsza dyrektywa CSRD okazała się rewolucją na polu ESG – od tej pory nie tylko największe organizacje, ale ponad 50 000 przedsiębiorstw unijnych, w tym ponad 3000 w Polsce będzie musiało co roku ujawniań dane dotyczące zrównoważonego rozwoju. Dotychczas raporty były zazwyczaj przygotowywane z dobrowolnymi standardami GRI (ostatnia wersja to GRI Standards 2021). Od 2024 roku nastąpi kolejna zmiana – przedsiębiorcy będą mieli obowiązek korzystać z ESRS (Europejskich Standardów Zrównoważonego Raportowania).

Nowa dyrektywa CSRD ma jasno sprecyzowane cele – zaangażować sektor prywatny do działań w zakresie ochrony środowiska, praw człowieka, zarządzania korporacją, a także poprawić transparentność raportów ESG. Doprecyzowuje formę publikowania informacji. Unijne rozporządzenie ujednolica zasady, wprowadzając jeden obowiązkowy typ standardu – ESRS (European Sustainability Reporting Standards). 

W dniu 31 lipca 2023 roku zaprezentowano nowe standardy ESRS w formie aktów delegowanych. Komisja Europejska poleciła przygotowanie standardów Europejskiej Grupie Doradczej ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG). Po przedstawieniu propozycji ESRS przez EFRAG Komisji Europejskiej, standardy zostały dodatkowo poddane konsultacjom społecznym. W ostatecznej formie aktu delegowanego znalazły się wytyczne w jaki sposób raportować kwestie zrównoważonego rozwoju, w tym istotne oddziaływania, ryzyka i możliwości związane ze zrównoważonym rozwojem w podziale na tematy środowiskowe, społeczne i zarządzania.

Dyrektywa CSRD i standardy ESRS nie narzucają w jaki sposób przedsiębiorstwo powinno funkcjonować, a jedynie określa co powinno zostać ujawnione w ramach sprawozdania. Nie zmienia to jednak faktu, że oczekiwania interesariuszy, w tym inwestorów i banków powodują, że przedsiębiorstwa będą musiały dokonywać transformacji swoich modeli biznesowych w kierunku bardziej zrównoważonych.

Od 2024 roku sposób i zakres raportowania ESG musi być skoncentrowany wokół tematów istotnych.

„Podwójna istotność” ma dwa wymiary: istotność oddziaływania oraz istotność finansową. Ta pierwsza odnosi się do oddziaływań (rzeczywistych, potencjalnych, pozytywnych lub negatywnych) przedsiębiorstwa na ludzi czy środowisko w perspektywie krótko-, średnio- lub długoterminowej. Ocena istotności negatywnego oddziaływania powinna dokonać się na podstawie ważnych dokumentów: Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka oraz Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw międzynarodowych.

Raportowanie ESG należy także rozpatrzyć z perspektywy finansowej (istotność finansowa) w momencie, jeśli dane zdarzenie (np. katastrofy klimatyczne) mogłoby spowodować lawinę kryzysów finansowych w firmie. Raporty uwzględniają ryzyka lub możliwości, które miałyby duży wpływ na rozwój przedsiębiorstwa, sytuację finansową organizacji, wyniki finansowe, przepływy pieniężne, dostęp do finansowania, koszt kapitału… – wszystko to w krótko-, średnio- lub długoterminowej perspektywie czasowej.

Standardy ESRS stanowią drogowskazy dla każdego przedsiębiorcy, działającego na terenie Unii Europejskiej. Łącznie określono 12 standardów. Zostały one zbudowane modułowo i składają się oddzielnych, ale powiązanych ze sobą elementów.

Standardy ESRS wprowadzają rozszerzone zasady raportowania – to z pewnością stanie się wyzwaniem dla firm z umiarkowanym lub brakiem doświadczenia w tworzeniu raportów ESG. Te podmioty gospodarcze powinny jak najwcześniej rozpocząć również zmianę modelu biznesowego – w kierunku zrównoważonego rozwoju – by za kilka lat bezproblemowo sprostać wymogom raportowania ESG (zgodnego z ESRS).

Dwa pierwsze standardy – standardy przekrojowe – definiują zasady sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju i nadrzędne wymagania przy ujawnianiu informacji (ESRS 1 i ESRS 2).  Są one obowiązkowe dla wszystkich organizacji.

ESRS 1 nie zawiera żadnych wskaźników. Opisuje ogólne zasady posługiwania się regułami, podstawowe pojęcia, strukturę standardów oraz podstawowe zasady tworzenia raportów ESG. 

ESRS 2 zawiera zestaw obowiązkowych wskaźników (12 wymaganych ujawnień). Stanowią wytyczne do stworzenia raportu ESG. Dotyczą one takich kwestii jak:

• ogólne informacje o przedsiębiorstwie,
• model biznesowy i strategię (SBM) w firmie,
• cele dotyczące kwestii zrównoważonego rozwoju,
• wdrożone polityki i procesy związane z ich realizacją,
• rola i skład organów spółki w kwestii zrównoważonego rozwoju,
• procedury należytej staranności w zakresie ESG,
• proces identyfikacji obszarów istotnych i zarządzania ryzykiem,
• mierniki.

Standardy tematyczne ESRS są podzielone – jak nazwa wskazuje – na tematy i podtematy. Zazwyczaj stanowią obszerne uzupełnienie standardów przekrojowych (w kontekście wymagań dotyczących ujawniania informacji). Mają bardziej szczegółowe wymogi. Poszczególne obszary analizy są dedykowane literom E, S, G. To, które standardy powinny być zaraportowane, przedsiębiorstwo musi określić w drodze podwójnej istotności. W przypadku środowiska mówimy o:

ESRS E1 – zmiana klimatu,

ESRS E2 – zanieczyszczenia,

ESRS E3 – woda i zasoby morskie,

ESRS E4 – różnorodność biologiczna i ekosystemu,

ESRS E5 – wykorzystywanie zasobów i gospodarka o obiegu zamkniętym.

ESRS E1 dotyczy sposobów przygotowania się do zmian klimatycznych oraz prób łagodzenia zmian klimatu. Najważniejszym zadaniem jest ograniczenie wzrostu średniej temperatury na Ziemi do 1,5°C powyżej poziomów sprzed epoki przemysłowej (zgodnie z Porozumieniem Paryskim). Przedsiębiorstwa powinny ujawnić w raporcie ESG informacje na temat swojego śladu węglowego w zakresie 1, 2 i 3. . Muszą również przedstawić informacje na temat swojego zużycia energii. Dodatkowo ważnym elementem ujawnienia będzie strategia dekarbonizacji przedsiębiorstwa.  

ESRS E2 dotyczy różnego rodzaju zanieczyszczeń, m.in. powietrza, wody, gleby, organizmów żywych, żywności. Omówiona została także kwestia substancji potencjalnie niebezpiecznych i wzbudzających szczególnie duże obawy. Celem standardu jest zrozumienie w jaki sposób organizacja wpływa na zanieczyszczenia, jakie działania podjęła, aby im zapobiegać, jakie są ryzyka związane z generowanymi zanieczyszczeniami oraz jakie ma plany i cele związane z ograniczaniem zanieczyszczeń.  

ESRS E3 dotyczy wydobycia i wykorzystywania zasobów morskich, zużycia wody, poboru i zrzutów wody. Przedsiębiorstwa muszą opisać w jaki sposób wpływają na wodę i zasoby morskie, jakie działania podjęły w celu zapobiegania negatywnym oddziaływaniom czy jakie mają plany związane z ochroną zasobów wodnych.  

W ESRS E4 omówione zostały bezpośrednie czynniki oddziałujące na utratę bioróżnorodności (np. zmienione ekosystemy morskie), stan gatunków czy zasięg i kondycję ekosystemów. Organizacja musi ujawniać jak wpływa na różnorodność biologiczną i ekosystemy, jakie działania pojęła w celu negatywnym oddziaływaniom, czy jakie ma plany w związku z ograniczaniem wpływu na różnorodność biologiczną i ekosystemy. 

ESRS E5 dotyczy zasobów, odpadów, stworzenia gospodarki o obiegu zamkniętym – systemu gospodarczego, w którym wartości produktów, materiałów muszą być utrzymywane jak najdłużej, wykorzystywane jak najwydajniej w produkcji i konsumpcji. W rezultacie następuje .in.. minimalizacja odpadów. Gospodarka o obiegu zamkniętym ma uwzględniać: trwałość, optymalne użycie lub ponowne użycie, odnowienie, regenerację produktów, recykling i obieg składników odżywczych.

Kwestii społecznych dotyczą standardy:

ESRS S1 – właśni pracownicy,

ESRS S2 – pracownicy w łańcuchu wartości,

ESRS S3 – dotknięte społeczności,

ESRS S4 – konsumenci i użytkownicy końcowi.

ESRS S1 wiąże się ze wszystkimi kwestiami pracowniczymi. Celem standardu jest ujawnienie jak przedsiębiorstwo zarządza kwestiami pracowniczymi, w tym jak wpływa na: bezpieczeństwo i stabilność zatrudnienia, wolność zrzeszania się, dialog społeczny, work life balance. W standardzie omówiona została także kwestia równego traktowania i równych szans dla wszystkich, zatrudnienia i integracji osób z niepełnosprawnościami, środki zapobiegania mobbingowi, możliwości rozwoju umiejętności przy pomocy szkoleń. Ten standard obejmuje „pracowników” – osoby zatrudnione w firmie, osoby samozatrudnione.

ESRS S2 dotyczy identycznych kwestii, co poprzedni standard. Jedyna różnica to zakres osób, które on obejmuje – chodzi o osoby wykonujące pracę w łańcuchu wartości jednostki na wyższym ani niższym szczeblu, m.in. dostawców usług logistycznych lub dystrybucyjnych, franczyzobiorców, sprzedawców detalicznych.

ESRS S3 omawia prawa gospodarcze, społeczne, kulturalne, polityczne, obywatelskie danej społeczności, m.in. odpowiednie warunki mieszkaniowe, wolność wypowiedzi i zgromadzeń. Ważną kwestią są także prawa ludności rdzennej (zachowanie ich kultury). Oddziaływanie wspólnoty ma wpływ na przedsiębiorstwo – np. negatywne relacje z daną zbiorowością mogą zaszkodzić jego reputacji, zakłócić działalność, zaś konstruktywne kontakty mogą przynieść wiele korzyści biznesowych, np. łatwiejszą rekrutację na szczeblu lokalnym.

ESRS S4 dotyczy konsumentów, ostatecznych użytkowników – ich prawa do prywatności, wolności wypowiedzi, dostępu do wysokiej jakości informacji, bezpieczeństwa. Usługi danego przedsiębiorstwa nie mogą być dyskryminujące, niedostępne dla danej społeczności. Wskazane są odpowiedzialne praktyki marketingowe.

Jeśli chodzi o ład korporacyjny, wytyczony został tylko jeden standard, ponieważ duża część kwestii związanych z ładem korporacyjnym ujęta jest w obowiązkowym standardzie ESRS 2:

ESRS G1 dotyczy szeroko pojętej kultury korporacyjnej (np. zarządzanie stosunkami z dostawcami, ochrona sygnalistów, dobre praktyki płatnicze) oraz zapobiegania, wykrywania korupcji i przekupstwa.

Standardy sektorowe są cały czas w trakcie prac. Będą one skonstruowane pod kątem specyfiki konkretnych branż/ sektorów gospodarki. Na ten moment nie wiemy dokładnie, kiedy się one ukażą. W październiku 2023 r. ukazała się informacja, że proces ich wdrożenia został przesunięty o 2 lata.